Tiềm năng lớn trong chuyển dịch năng lượng
Tại Diễn đàn “Nâng cao vị thế doanh nghiệp Việt Nam trong chuỗi cung ứng năng lượng toàn cầu” diễn ra ngày 24/6/2025, TS Hà Khắc Minh – Tổng biên tập Tạp chí Tài chính Doanh nghiệp cho hay, bối cảnh thế giới bước vào giai đoạn chuyển đổi mạnh mẽ sang nền kinh tế carbon thấp, chuỗi cung ứng năng lượng toàn cầu đang trải qua những thay đổi sâu sắc. Các yếu tố như biến đổi khí hậu, bất ổn địa chính trị, tiến bộ công nghệ và yêu cầu về phát triển bền vững đang tạo ra áp lực buộc các quốc gia và doanh nghiệp phải tái định hình chiến lược năng lượng, trong đó chuỗi cung ứng đóng vai trò cốt lõi.
Với vị trí địa lý chiến lược, đường bờ biển dài, khí hậu nhiệt đới gió mùa với lượng bức xạ mặt trời và tốc độ gió cao, đặc biệt là tại miền Trung và Tây Nguyên, tạo thuận lợi cho Việt Nam phát triển điện mặt trời, điện gió và năng lượng sinh khối – các nguồn đang là trọng tâm trong chiến lược năng lượng toàn cầu.
Bên cạnh đó, Việt Nam nằm gần các trung tâm sản xuất năng lượng tái tạo và chuỗi cung ứng thiết bị lớn như Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, dễ dàng kết nối với chuỗi giá trị khu vực và toàn cầu.
Các đại biểu thảo luận tại Diễn đàn “Nâng cao vị thế doanh nghiệp Việt Nam trong chuỗi cung ứng năng lượng toàn cầu”
Những năm gần đây, Đảng và nhà nước đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách nhằm chuyển dịch năng lượng theo hướng bền vững. Tại COP26 và COP28, Việt Nam cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Đây là thông điệp mạnh mẽ về quyết tâm chuyển đổi xanh. Đặc biệt, Quy hoạch điện VIII (ban hành ngày 26/7/2023) thể hiện cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong phát triển năng lượng sạch.
Ngoài ra, các chính sách ưu đãi đầu tư, cải cách thủ tục hành chính, cùng việc mở rộng hợp tác quốc tế đang giúp Việt Nam từng bước xây dựng nền công nghiệp năng lượng hiện đại và hội nhập. Đây là những động thái rất rõ ràng và trực tiếp để đảm bảo với nhà đầu tư nước ngoài rằng Việt Nam cam kết và quyết tâm thực hiện, tạo mọi điều kiện thuận lợi, giảm rủi ro cho các nhà đầu tư, Việt Nam mong muốn thu hút các khoản đầu tư lớn hơn nữa, đầu tư chất lượng hơn trong phát triển xanh, chuyển dịch năng lượng.
Tuy nhiên, dù có tiềm năng lớn, Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều rào cản như: Khung pháp lý chưa ổn định, thiếu nhất quán giữa các cấp quản lý; Hạ tầng lưới điện chưa đáp ứng tốc độ phát triển của năng lượng tái tạo; Nguồn nhân lực kỹ thuật cao còn thiếu, công nghiệp hỗ trợ yếu; Hệ thống tài chính xanh còn sơ khai, khó tiếp cận nguồn vốn dài hạn.
Thêm nữa, vai trò hiện tại trong chuỗi cung ứng còn hạn chế. Việt Nam hiện chủ yếu đóng vai trò thị trường tiêu thụ công nghệ năng lượng. Trong sản xuất thiết bị, Việt Nam bước đầu tham gia vào gia công, lắp ráp linh kiện (như tấm pin mặt trời, trụ gió, cánh quạt…) nhưng chưa làm chủ được công nghệ cốt lõi. Các doanh nghiệp trong nước còn hạn chế về năng lực công nghệ, tài chính và kết nối chuỗi.
Bài toán đặt ra đối với Việt Nam hiện nay là để trở thành trung tâm trong chuỗi cung ứng năng lượng toàn cầu, Việt Nam cần định hướng thực hiện chiến lược phát triển hạn chế phát thải carbon trong dài hạn và trung hòa carbon vào năm 2050 phù hợp xu thế chung trên thế giới.
Bên cạnh lợi ích về môi trường, chiến lược này có thể đem lại cho Việt Nam một số hiệu quả về kinh tế và tài chính vượt trội so với một lộ trình các-bon cao. Theo đó, Việt Nam cần xây dựng môi trường đầu tư minh bạch, ổn định; Đẩy mạnh phát triển công nghiệp phụ trợ, logistics và hạ tầng số; Hợp tác sâu hơn với các quốc gia và doanh nghiệp quốc tế trong nghiên cứu, sản xuất và đào tạo; Thúc đẩy tài chính xanh, huy động vốn tư nhân và nguồn lực quốc tế.
Tốc độ chuyển dịch năng lượng nhanh
Theo TS. Ngô Đức Lâm – Nguyên Phó Viện trưởng Viện Năng lượng, Bộ Công Thương cho biết, năng lượng nói chung và điện năng nói riêng có vai trò rất quan trọng đối với sự phát triển của nền kinh tế quốc dân. Do có vai trò thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, năng lượng- đặc biệt là điện năng luôn cần được phát triển đi trước một bước.
Nghĩa là tốc độ phát triển của ngành năng lượng phải cao hơn tốc độ tăng trưởng GDP để bảo đảm nguồn cung ổn định, kịp thời và đủ đáp ứng nhu cầu mở rộng sản xuất, tiêu dùng của toàn xã hội. Chẳng hạn, tại Việt Nam, nếu tăng trưởng GDP ở mức 6% thì tốc độ phát triển năng lượng cần đạt khoảng 8–9%; nếu GDP tăng 8% thì năng lượng cần tăng tương ứng khoảng 10–11%,… và tiếp tục tỷ lệ này trong những năm tới.
TS. Lâm cho rằng, cả cung ứng và tiêu dùng năng lượng đều cần được quan tâm đồng đều để đảm bảo hiệu quả và giữ vững an ninh năng lượng quốc gia. Chuỗi cung ứng năng lượng là hệ thống liên kết chặt chẽ, từ sản xuất (các nhà máy điện), truyền tải, phân phối đến bán lẻ cho người tiêu dùng cuối cùng.
Tại Việt Nam, chuỗi cung ứng này bao gồm nhiều loại hình năng lượng: than, dầu khí, thủy điện, năng lượng tái tạo như gió, mặt trời, thủy triều, địa nhiệt, sinh khối, biogas… Trong giai đoạn 2010–2020, năng lượng hóa thạch (than và dầu khí) vẫn chiếm tỷ trọng lớn, có năm lên tới 60% tổng nhu cầu năng lượng quốc gia. Trước năm 2020, cơ cấu công suất hệ thống điện quốc gia gồm: thủy điện chiếm 20–25%, nhiệt điện than 30%, dầu khí 20%, phần còn lại là điện nhập khẩu và các nguồn khác.
“Việt Nam đang chứng kiến quá trình chuyển dịch năng lượng mạnh mẽ. Trong chưa đầy một thập kỷ, tỷ trọng năng lượng tái tạo đã tăng từ gần 0% lên khoảng 60% trong cơ cấu nguồn điện. So với khu vực và thế giới, Việt Nam được đánh giá là một trong những quốc gia có tốc độ chuyển dịch năng lượng nhanh nhất, hiện dẫn đầu ASEAN trong lĩnh vực năng lượng tái tạo”- TS Lâm cho hay.
Việt Nam từng bước xây dựng nền công nghiệp năng lượng hiện đại và hội nhập
Hỗ trợ doanh nghiệp năng lượng tiếp cận vốn, đổi mới công nghệ
PGS. TS. Ngô Trí Long – Nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả (Bộ Tài chính) cho rằng, để doanh nghiệp năng lượng có thể thực sự phát huy vai trò, cần có một hệ thống chính sách tài chính đồng bộ, hiệu quả nhằm hỗ trợ tiếp cận vốn, đổi mới công nghệ, nâng cao năng lực cạnh tranh và thích ứng với những biến động của thị trường năng lượng toàn cầu.
Nhu cầu hỗ trợ tài chính là tất yếu để nâng cao năng lực cạnh tranh: Đầu tư vào năng lượng- đặc biệt là năng lượng tái tạo đòi hỏi nguồn vốn lớn, thời gian thu hồi dài và chịu rủi ro biến động chính sách. Do đó, hỗ trợ tài chính từ Nhà nước và các định chế tài chính là rất cần thiết. Cần có hệ sinh thái tài chính xanh gồm tín dụng ưu đãi, bảo lãnh vay vốn, hỗ trợ bảo hiểm rủi ro, hoặc phát hành trái phiếu xanh để tạo dòng vốn bền vững cho khu vực doanh nghiệp.
Cùng với đó, đổi mới công nghệ chính là chìa khóa để thích ứng và phát triển: Trong bối cảnh Việt Nam cam kết phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 theo COP26, doanh nghiệp phải đầu tư đổi mới công nghệ để nâng cao hiệu suất năng lượng để giảm tiêu hao nhiên liệu, giảm phát thải.
Do vậy, cần sớm hoàn thiện khung chính sách tài chính xanh, ưu đãi thuế – tín dụng, và quỹ hỗ trợ đổi mới công nghệ cho doanh nghiệp trong chuỗi cung ứng năng lượng.
Bên cạnh đó, theo ông Long, doanh nghiệp năng lượng đang gặp những khó khăn, thách thức như khó khăn tiếp cận vốn vay dài hạn cho đầu tư các dự án điện gió, điện mặt trời, lưu trữ năng lượng. Chi phí tài chính cao, thiếu cơ chế ưu đãi tín dụng hoặc bảo lãnh tín dụng từ nhà nước.
Mặt khác, còn nhiều hạn chế trong tiếp cận tài chính xanh do thiếu khung pháp lý cụ thể của doanh nghiệp năng lượng tại Việt Nam. Thiếu công cụ phòng ngừa rủi ro tài chính trong thị trường điện cạnh tranh. Bất cập về thuế phí và chính sách khấu hao đối với đầu tư công nghệ tiết kiệm năng lượng tại Việt Nam…
Tại Diễn đàn, các đại biểu đã thảo luận về các quy định pháp luật liên quan đến ngành năng lượng tái tạo, chính sách thuế nhằm thúc đẩy phát triển ngành năng lượng tại Việt Nam, chia sẻ kinh nghiệm về vấn đề phát triển nguồn nhân lực trong lĩnh vực năng lượng, phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp năng lượng tại Việt Nam… Theo các chuyên gia, để nâng cao vị thế doanh nghiệp Việt Nam trong chuỗi cung ứng năng lượng toàn cầu, bên cạnh sự hỗ trợ về chính sách của Nhà nước, các doanh nghiệp năng lượng cần bổ sung nội lực, đổi mới tư duy chiến lược, tăng đầu tư cho nghiên cứu và phát triển, chuyển đổi số, nâng cao năng lực quản trị và đảm bảo tuân thủ các tiêu chuẩn xanh quốc tế.
Theo VietQ.vn
https://vietq.vn/nang-cao-vi-the-doanh-nghiep-viet-nam-trong-chuoi-cung-ung-nang-luong-toan-cau-d234587.html